پیشنهاد رئیس جمهور دونالد ترامپ مبنی بر اینکه دولت ایالات متحده نوار غزه تخلیه شده از سکنه را تصاحب کرده و آن را به یک استراحتگاه تفریحی تبدیل کند، با هشدارهایی در کشورهای عربی همسایه مواجه شد.
عربستان سعودی با این استدلال که ایده ترامپ با انتقال ۲ میلیون پناهنده فلسطینی به مصر و اردن، خطر بی‌ثبات کردن منطقه را دارد، قاهره و دیگر پایتخت‌های عربی را بسیج کرد تا طرح خود را برای بازسازی غزه ارائه دهند، غزه‌ای که به دلیل یک سال و نیم جنگ ویران شده است.
هر دو پیشنهاد با چالش‌های قابل توجهی روبرو هستند.
ترامپ چه پیشنهادی داد؟
ترامپ در ۴ فوریه تقریباً همه را شگفت‌زده کرد، زمانی که گفت غزه توسط ایالات متحده تصاحب شده و ساکنان آن در جای دیگری از منطقه اسکان داده می‌شوند. او گفت آمریکایی‌ها آوارها را پاکسازی کرده، بمب‌های منفجر نشده را خنثی کرده و یک منطقه تفریحی شبیه به ریویرا خواهند ساخت. وی پیشنهاد کرد که افراد با ملیت‌های مختلف، از جمله فلسطینی، برای زندگی در این نهاد جدید استقبال شوند، اما مشخص نکرد که این منطقه تحت حاکمیت چه کسی خواهد بود.
این ایده که غزه، که منبع درگیری‌های خونین برای اسرائیل بوده است، می‌تواند توسط ایالات متحده تصاحب شده و ساکنان آن به خارج از کشور منتقل شوند، برای اکثریت اسرائیلی‌ها تقریباً یک خیال است. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، که در چند قدمی ترامپ ایستاده بود، ایده غزه او را به عنوان تفکری خارج از چارچوب و مسیری ارزشمند برای پیگیری ستود.
دولت اسرائیل اعلام کرده است که در حال ایجاد یک مرجع مهاجرت برای کمک به جابجایی هر یک از ساکنان غزه است که مایل به ترک این منطقه هستند. این دولت به دنبال دریافت ویزای کار برای ساکنان غزه در کشورهای مختلف، از جمله مناطق دور از خاورمیانه است.
چرا طرح غزه ترامپ مشکل‌ساز است؟
تقریباً غیرقابل تصور است که چنین پروژه‌ای بدون دخالت سنگین نیروهای آمریکایی آغاز شود. به نظر می‌رسید ترامپ در ابتدا این احتمال را رد نمی‌کرد. بعداً، او در پلتفرم Truth Social خود گفت که هیچ سرباز آمریکایی مورد نیاز نخواهد بود. او نقش ایالات متحده در غزه را به عنوان "موقعیت مالکیت بلندمدت" توصیف کرد.
ترامپ در مبارزات انتخاباتی خود وعده داد که دخالت ایالات متحده در درگیری‌های خارجی را کاهش دهد. تلاش‌های نظامی قبلی ایالات متحده در خاورمیانه به فجایعی مانند بمب‌گذاری‌های کامیونی سال ۱۹۸۳ که منجر به کشته شدن ۲۴۱ سرباز آمریکایی در بیروت شد و جنگ‌های تحت رهبری ایالات متحده در عراق و افغانستان منتهی شد.
طرفداران حقوق بشر ابراز نگرانی کرده‌اند که طرح ترامپ برای خالی کردن غزه از مردمش می‌تواند به منزله پاکسازی قومی و نقض قوانین بین‌المللی مبنی بر ممنوعیت انتقال اجباری جمعیت غیرنظامی باشد، مگر اینکه برای امنیت آنها یا برای یک هدف نظامی ضروری باشد.
دولت‌های کشورهای همسایه، تخلیه این منطقه را به منزله پایان دادن به هدف فلسطینی‌ها برای ایجاد یک کشور مستقل در غزه و کرانه باختری می‌دانند، آرزویی که مدت‌ها از آن حمایت کرده‌اند.
همسایگان عرب اسرائیل بیشتر فلسطینی‌هایی را که در اثر تأسیس دولت یهودی در سال ۱۹۴۸ رانده شدند، پذیرفتند و امروزه بیش از نیمی از مردم اردن فلسطینی هستند. این کشور همچنین میزبان حدود یک میلیون پناهنده از سوریه و عراق است و توانایی آن برای جذب همسایگان بدون تابعیت بیشتر به شدت تحت فشار است.
آینده سلطنت اردن با تزریق حامیان حماس، که خواستار نابودی اسرائیل است و توسط ایالات متحده و بسیاری از کشورهای دیگر به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته می‌شود، بیشتر به خطر می‌افتد. در یک نظرسنجی در ماه سپتامبر، حماس محبوب‌ترین حزب یا جنبش سیاسی در میان فلسطینی‌ها بود و ۳۵٪ از ساکنان غزه از آن حمایت می‌کردند. در اردن، حمایت از حماس پس از حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ افزایش یافت، که به اسلام‌گرایان کمک کرد تا بیشترین کرسی‌ها را در انتخابات پارلمانی که در سپتامبر ۲۰۲۴ برگزار شد، به دست آورند.
مصر، که در حال حاضر میزبان بیش از ۹ میلیون پناهنده است و در نبرد مداوم با اخوان المسلمین متحد حماس بوده است، با مشکلات اقتصادی خود دست و پنجه نرم می‌کند. هر نشانه‌ای مبنی بر اینکه دولت مایل است به طرح ترامپ تن دهد، به شدت با مخالفت تقریباً ۱۱۰ میلیون نفر از ساکنان این کشور روبرو خواهد شد.
کشورهای غنی از نفت خلیج فارس هرگونه آشفتگی در مصر و اردن را تهدیدی برای امنیت خود می‌دانند.
آیا ساکنان غزه با ترک این منطقه موافقت خواهند کرد؟
به عنوان افراد، بسیاری در غزه گفته‌اند که برای یک زندگی بهتر نقل مکان خواهند کرد - حدود یک سوم در یک نظرسنجی قبل از جنگ گفتند که اگر بتوانند به ترکیه، اروپا یا آمریکای شمالی نقل مکان می‌کنند.
اما، به عنوان یک فرهنگ و ملت، ریشه‌کن شدن آسیب‌زا خواهد بود. اعرابی که در زمان اعلام استقلال اسرائیل در سال ۱۹۴۸ در فلسطین زندگی می‌کردند، ایده یک کشور یهودی در سرزمین خود را به طور کامل رد کردند. اسرائیل مورد حمله کشورهای عربی همسایه قرار گرفت و جنگ حاصله توسط فلسطینی‌ها به عنوان " نکبه" یا "فاجعه" یاد می‌شود. این جنگ منجر به ایجاد حدود ۷۰۰,۰۰۰ پناهنده فلسطینی شد. بسیاری از آنها به غزه گریختند، به طوری که امروزه آنها و نوادگانشان حدود ۸۱٪ از ۲ میلیون نفر جمعیت این منطقه را تشکیل می‌دهند. مقاومت در برابر جابجایی یکی از اصول اساسی آرمان فلسطین بوده است.
حسین الشیخ، یکی از رهبران ارشد سازمان آزادیبخش فلسطین (PLO)، در یک بیانیه رسمی در پاسخ به پیشنهاد "ریویرای خاورمیانه" ترامپ گفت: "در اینجا به دنیا آمدیم، اینجا زندگی کردیم و اینجا خواهیم ماند." سازمان آزادیبخش فلسطین، رقیب حماس، اصرار دارد که تنها راه پیش رو، ایجاد یک کشور مستقل است که توسط فلسطینی‌ها اداره شود و فلسطینی‌ها هرگز با انتقال از سرزمین خود موافقت نخواهند کرد.
طرح عربی برای غزه چیست؟
طرح بازسازی که توسط رهبران عرب در اجلاس قاهره در ۴ مارس تایید شد، نقشه راهی را ارائه می‌دهد تا غزه را تا پایان دهه بدون جابجایی جمعیت آن بازسازی کند.
این پیشنهاد متقابل در برابر استراتژی ترامپ به سه مرحله تقسیم می‌شود و بر اساس نسخه‌ای ۹۰ صفحه‌ای از این طرح که توسط بلومبرگ نیوز در مارس ۲۰۲۵ مشاهده شده است، کمی بیش از ۵۳ میلیارد دلار هزینه خواهد داشت. در ابتدا، ۱.۵ میلیون فلسطینی در واحدهای موقت پراکنده در هفت مکان در سراسر این منطقه اسکان داده می‌شوند، زیرا کار حذف تقریباً ۵۰ میلیون تن آوار و مهمات منفجر نشده آغاز می‌شود.
امنیت در غزه به افسران پلیس فلسطینی سپرده می‌شود که مصر و اردن گفته‌اند آنها را بررسی و آموزش خواهند داد و این طرح همچنین از شورای امنیت سازمان ملل می‌خواهد که نیروهای حافظ صلح را در نوار غزه و کرانه باختری مستقر کند.
این سند به صراحت ذکر نمی‌کند که حماس، که از سال ۲۰۰۷ مرجع حاکمیت مرکزی در غزه بوده است، باید قدرت را واگذار کند. اما این سند پیش‌بینی می‌کند که امور روزمره غزه توسط یک کمیته مستقل از "تکنوکرات‌ها و چهره‌های غیرحزبی" فلسطینی "تحت چتر دولت فلسطین" انجام شود. این امر راه را برای بازگشت تشکیلات خودگردان فلسطین (PLO) که بخش‌هایی از کرانه باختری را اداره می‌کند، به غزه هموار می‌کند.
طرح عربی با چه چالش‌هایی روبرو است؟
اسرائیل، که حمایت آن برای کارآمدی هرگونه توافق جدید حیاتی است، دخالت تشکیلات خودگردان فلسطین در دولت غزه را رد کرده است و بعید است که باور کند حماس به طور رسمی یا غیررسمی نقشی ایفا نمی‌کند.
نکته اختلاف دیگر این است که طرح عربی به خلع سلاح حماس نمی‌پردازد. کارزار نظامی شدید اسرائیل نتوانسته است این گروه را خنثی کند، که صفوف کشته شدگان خود را با داوطلبان جدید پر کرده است و دولت اسرائیل متعهد شده است که تهدیدات آینده علیه دولت یهودی را از غزه حذف کند.
هنوز مشخص نیست که آیا بودجه مورد نیاز برای طرح عربی قابل تامین خواهد بود یا خیر. کشورهای خلیج فارس گفته‌اند که تا زمانی که اسرائیل و ایالات متحده به هدف ایجاد یک کشور فلسطینی متعهد نشوند، بودجه‌ای برای بازسازی غزه کمک نخواهند کرد، هدفی که دولت اسرائیل به شدت با آن مخالف است.
در حالی که تشکیلات خودگردان فلسطین و حماس از طرح عربی استقبال کرده‌اند، اما هم اسرائیل و هم ایالات متحده عملاً آن را رد کرده‌اند و مقامات می‌گویند که این استراتژی به واقعیت‌های موجود در صحنه نمی‌پردازد.
وزیران امور خارجه فرانسه، آلمان، ایتالیا و بریتانیا بیانیه مشترکی صادر کردند و از این طرح به عنوان "مسیر واقع‌بینانه برای بازسازی غزه" حمایت کردند که می‌تواند "بهبود سریع و پایدار شرایط فاجعه‌بار زندگی" را به همراه داشته باشد. سازمان همکاری اسلامی (OIC) با ۵۷ عضو، که شامل اندونزی، ایران و عربستان سعودی می‌شود، نیز در نشستی در جده در اوایل ماه مارس این طرح را تأیید کرد.
وضعیت در غزه چگونه است؟
بر اساس اعلام مقامات بهداشتی حماس، که بین مبارزان و غیرنظامیان در آمار کشته شدگان خود تفاوتی قائل نمی‌شوند، بیش از ۴۸,۰۰۰ فلسطینی در این درگیری کشته شده‌اند.
بر اساس گزارش ژانویه دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد، تنها نیمی از بیمارستان‌های غزه هنوز فعال هستند، حدود ۱ میلیون کودک "به حمایت روانی و اجتماعی نیاز دارند" و حدود ۶۰,۰۰۰ نفر به شدت دچار سوءتغذیه هستند.
در اوج جنگ، نزدیک به ۹۰ درصد از جمعیت غزه در اثر درگیری آواره شده بودند. از زمان اعلام یک آتش‌بس اولیه شش هفته‌ای در اواسط ژانویه، بسیاری به خانه‌های خود بازگشتند، اما تنها با این مواجه شدند که خانه‌هایشان ویران شده یا غیرقابل سکونت شده است.
بر اساس تجزیه و تحلیل تصاویر راداری توسط محققان دانشگاه ایالتی اورگان، تنها حدود ۴۰ درصد از ساختمان‌ها در غزه هنوز قابل استفاده هستند.
جنگ اسرائیل و حماس زمانی آغاز شد که شبه‌نظامیان به اسرائیل نفوذ کردند و بر اساس آمارهای اسرائیلی، حدود ۱۲۰۰ نفر را کشتند و بیش از ۲۰۰ گروگان را گرفتند.